بنزین سهمیه‌ای؛ راه حل نجات یا فاجعه‌ی بعدی؟

حسین حیدریان کارشناس انرژی در رابطه با مسئله ناترازی بنزین در کشور، مصرف بی‌رویه بنزین را به عنوان یک چالش ساختاری در اقتصاد ایران مورد بررسی قرار داد. وی با اشاره به ذخایر عظیم نفتی کشور، به ناترازی همیشگی در مصرف سوخت، به‌ویژه بنزین، اشاره کرد. حیدریان با بیان این که ظرفیت پالایشی کشور حدود 110 میلیون لیتر در روز است، افزود: مصرف روزانه بنزین در برخی ایام تابستان 1404 از مرز 155 میلیون لیتر در روز نیز عبور کرده و کشور را به واردات مجدد بنزین سوق داده است.

پیامدهای ناترازی بنزین

به گفته حیدریان، این وضعیت نه‌تنها منابع ارزی کشور را مستهلک می‌کند بلکه محیط‌زیست شهری را نیز با آلودگی گسترده‌ای روبه‌رو می‌سازد. وی همچنین به واکنش‌های اجتماعی و سیاسی نسبت به افزایش قیمت بنزین اشاره کرد و گفت: دولت‌ها از ترس تکرار تجربه آبان 1398، صرفا به تکذیب افزایش قیمت بسنده می‌کنند. حیدریان معتقد است که سیاست‌های صرفا قیمتی به‌دلیل عدم درک ماهیت مصرف، هیچ‌گاه به کاهش واقعی تقاضا منجر نشده‌اند و تنها موجب افزایش تورم عمومی و نارضایتی اجتماعی می‌شوند.

بررسی طرح‌های پیشنهادی برای اصلاح مصرف بنزین

حیدریان سه طرح مطرح شده روی میز دولت را برای اصلاح وضعیت بنزین مورد بررسی قرار داد:

افزایش قیمت بنزین متناسب با تورم

وی طرح اول را افزایش قیمت بنزین متناسب با تورم دانست و اظهار کرد: این طرح صرفا به افزایش قیمت منجر می‌شود و مسئله ناترازی بنزین همچنان باقی خواهد ماند. همچنین، به دلیل اختلاف شدید قیمتی بین بنزین یارانه‌ای با بنزین آزاد، مسئله سیگنال‌دهی قیمتی برای کاهش مصرف بنزین حداقل تا دهه‌ها به وقوع نخواهد پیوست.

افزایش پلکانی قیمت بنزین (بنزین سه نرخی)

حیدریان در ادامه به طرح بنزین سه نرخی اشاره کرد و افزود: این طرح با محدودیت مصرف بر بنزین 1500 تومانی و 300 هزار تومانی همراه خواهد بود و با اتمام سهمیه، مردم باید بنزین را با قیمت‌های بالاتری نظیر 8، 10 یا 15 هزار تومان خریداری کنند. وی معتقد است که این مدل نیز به‌دلیل محدودیت مصرف و عدم تمایز بین مصرف شخصی و مصرف صنعت حمل‌ونقل، منجر به گران شدن و تحمیل تورم به مردم خواهد شد.

طرح بنزین به نفر

حیدریان در ادامه طرح بنزین به نفر را بررسی کرد و گفت: این طرح مصرف شخصی را از مصرف صنعت حمل‌ونقل مجزا می‌کند. در این طرح، یارانه سوخت مستقیما به هر فرد منتقل می‌شود و دو هدف کلیدی دنبال می‌شود: عدالت در توزیع و بهینه‌سازی داوطلبانه مصرف.

جزئیات طرح بنزین به نفر

به گفته حیدریان، در این طرح هر ایرانی روزانه معادل یک لیتر بنزین یارانه‌ای (ماهانه 30 لیتر) اعتبار انرژی دریافت می‌کند. یک خانواده چهار نفره در ماه 120 لیتر سهمیه یارانه‌ای خواهد داشت که می‌تواند آن را مصرف یا در بورس انرژی به قیمت نزدیک به نرخ آزاد بفروشد. وی افزود: افراد فاقد خودرو نیز از یارانه ملی بنزین منتفع خواهند شد و انگیزه اقتصادی برای کاهش مصرف بنزین در میان صاحبان خودرو ایجاد می‌شود. حیدریان تاکید کرد که اعتبار بنزینی برخلاف یارانه نقدی، ارزش خود را در برابر تورم از دست نمی‌دهد و متناسب با تغییر قیمت بنزین در بازار آزاد، ارزش ریالی آن نیز افزایش می‌یابد. در این نظام، به جای اجبار یا تهدید، انگیزه داوطلبانه صرفه‌جویی ایجاد می‌شود.

مزایای طرح بنزین به نفر

وی با اشاره به مزایای این طرح، گفت: خانوارهایی که کمتر از سهمیه خود مصرف کنند، می‌توانند مازاد آن را بفروشند و از سود حاصل بهره‌مند شوند. صنعت حمل‌ونقل نیز به صورت مجزا مصرف خود را با سوخت جایگزین بنزین تامین خواهد کرد. حیدریان در پایان بهترین گزینه برای اصلاح وضعیت بنزین را طرح بنزین به نفر دانست و تاکید کرد که این طرح موجب عدالت در توزیع یارانه بنزین خواهد شد و مردم بازنده نخواهند بود و دولت نیز نفعی در این میان نخواهد برد و همه منافع حاصل از اصلاح قیمت بنزین مستقیما در جیب مردم خواهد رفت و از همه مهم‌تر انگیزه اقتصادی برای بهینه‌سازی مصرف رقم خواهد خورد.