بورس آماده میزبانی از سرمایه‌گذاران خارجی است؟
با افزایش احتمال دستیابی به توافق جدید میان ایران و قدرت‌های جهانی، انتظار می‌رود که بازار سرمایه ایران وارد مرحله‌ای جدید شود.
با افزایش احتمال دستیابی به توافق جدید میان ایران و قدرت‌های جهانی، انتظار می‌رود که بازار سرمایه ایران وارد مرحله‌ای جدید شود. بورس ایران، که در سال‌های اخیر به دلایل مختلف تحت فشار بوده، پس از توافق احتمالی با چالش‌ها و فرصت‌های جدی روبه‌رو خواهد شد.
در این گزارش تحلیلی، به بررسی بخش‌های مختلف بورس ایران، نقاط ضعف ساختاری آن، نیازهای به‌روزرسانی و الزامات جذب سرمایه‌گذاران خارجی پرداخته می‌شود. همچنین، بررسی می‌شود که چطور توافق احتمالی می‌تواند بر نقدینگی بازار تاثیر بگذارد و سرمایه‌گذاران خارجی از بورس ایران چه انتظاراتی دارند.
بخش‌های کلیدی بورس پس از توافق
در صورت تحقق توافق، برخی از صنایع و بخش‌های بورس ایران به‌طور ویژه تحت تأثیر قرار خواهند گرفت. این صنایع، که به دلیل تحریم‌ها و محدودیت‌های مختلف از رشد کامل خود بازمانده‌اند، پس از کاهش فشارهای بین‌المللی می‌توانند به رشد و توسعه بیشتری دست یابند. به‌ویژه بخش‌هایی مانند بانک‌ها، صنایع پتروشیمی، فلزات اساسی، خودروسازی و حمل‌ونقل از این تحولات سود خواهند برد. صنعت بانکداری و مالی: رفع تحریم‌ها می‌تواند به تسهیل انتقال وجوه، بهبود روابط بانکی بین‌المللی و جذب سرمایه‌های خارجی منجر شود. بانک‌ها با برقراری ارتباطات با بانک‌های جهانی قادر خواهند بود خدمات متنوع‌تری به مشتریان خود ارائه دهند و از طریق افزایش سرمایه‌گذاری‌ها و فعالیت‌های اقتصادی، به رشد خود سرعت ببخشند.
صنایع پتروشیمی و فلزات اساسی: این صنایع که یکی از بزرگ‌ترین منابع درآمدی ایران هستند، می‌توانند با دسترسی به بازارهای جهانی و تقویت ظرفیت صادراتی خود، افزایش قابل‌توجهی در درآمدها و سودآوری تجربه کنند. صنعت خودروسازی و حمل‌ونقل: کاهش محدودیت‌ها برای واردات قطعات و خودروهای خارجی، بهبود زنجیره تأمین و کاهش هزینه‌ها می‌تواند به رشد این بخش‌ها و ارتقای کیفیت محصولات کمک کند.
نقاط ضعف بورس و راهکارهای تقویت آن
بورس ایران باوجود ظرفیت‌های زیادی که دارد، از چالش‌های ساختاری متعددی رنج می‌برد. در سال‌های اخیر، برخی از این چالش‌ها موجب شده‌اند که بورس ایران نتواند به‌طور کامل از ظرفیت‌های خود بهره‌برداری کند. از جمله مهم‌ترین نقاط ضعف بورس ایران می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
۱. محدودیت دامنه نوسان قیمت‌ها: یکی از مشکلات عمده بورس ایران محدودیت‌هایی است که در نوسان قیمت‌ها ایجاد شده است. این محدودیت‌ها موجب می‌شود که بازار به‌طور کامل واکنش‌های طبیعی خود را به شرایط اقتصادی و جهانی نداشته باشد. این وضعیت می‌تواند نقدشوندگی بازار را کاهش دهد و موجب رفتارهای سفته‌بازانه و نوسانات غیرطبیعی در بازار شود.
راهکار: برای حل این مشکل باید دامنه نوسان قیمت‌ها به‌طور تدریجی اصلاح شود تا بازار بتواند به‌طور طبیعی‌تر به شرایط اقتصادی واکنش نشان دهد. این اقدام می‌تواند به بهبود شرایط نقدشوندگی و جلوگیری از رفتارهای غیرمنطقی در بازار کمک کند.
۲. کمبود ابزارهای مالی متنوع: در بورس ایران ابزارهایی مانند قراردادهای آتی، اختیار معامله، اوراق قرضه و ابزارهای مشتقه به‌طور کافی وجود ندارد. این کمبود، امکان مدیریت ریسک برای سرمایه‌گذاران را محدود کرده و باعث می‌شود که بازار از تنوع و عمق لازم برای جذب سرمایه‌گذاران حرفه‌ای برخوردار نباشد.
راهکار: برای جذب سرمایه‌گذاران خارجی و داخلی، بورس ایران نیاز به گسترش ابزارهای مالی دارد. راه‌اندازی و توسعه بازار مشتقه و ابزارهایی مانند قراردادهای آتی و اختیار معامله می‌تواند به افزایش تنوع و عمق بازار کمک کند و امکان مدیریت ریسک را برای سرمایه‌گذاران فراهم سازد.
۳. شفافیت اطلاعاتی پایین: یکی دیگر از چالش‌های بورس ایران، کمبود شفافیت در افشای اطلاعات مالی و اقتصادی شرکت‌هاست. این موضوع اعتماد سرمایه‌گذاران را کاهش می‌دهد و باعث می‌شود که بازار به‌طور مؤثری جذب سرمایه‌گذار خارجی نکند.
راهکار: به‌منظور افزایش شفافیت، نیاز به اصلاح و بهبود فرآیندهای گزارش‌دهی و افشای اطلاعات وجود دارد. شرکت‌ها باید گزارش‌های مالی خود را طبق استانداردهای بین‌المللی و به‌ویژه به زبان انگلیسی منتشر کنند تا هم سرمایه‌گذاران داخلی و هم خارجی بتوانند تصمیمات بهتری بگیرند.
جذب سرمایه‌گذاران خارجی؛ راهکارها و الزامات
برای اینکه بورس ایران پس از توافق احتمالی بتواند میزبان سرمایه‌گذاران خارجی باشد، اقدامات مختلفی ضروری است:
۱. افزایش شفافیت و گزارش‌دهی مالی: سرمایه‌گذاران خارجی به دنبال اطلاعات دقیق و به‌موقع هستند. برای جذب این سرمایه‌ها، لازم است که گزارش‌های مالی مطابق با استانداردهای بین‌المللی (IFRS) منتشر شود و زبان گزارش‌ها باید برای سرمایه‌گذاران جهانی مناسب باشد، به‌ویژه ارائه گزارش به زبان انگلیسی.
۲. ایجاد سازوکارهای حقوقی مناسب: تضمین حقوق مالکیت سرمایه‌گذاران خارجی و اطمینان از حفظ سرمایه‌ها در برابر هرگونه تهدید سیاسی یا اقتصادی یکی از عوامل اصلی جلب سرمایه‌گذاران است. لازم است سازوکارهای قانونی و قضایی برای حمایت از حقوق سرمایه‌گذاران خارجی و تضمین امکان انتقال سرمایه‌ها فراهم شود.
۳. حذف موانع قانونی و بوروکراتیک: سرمایه‌گذاران خارجی معمولاً از مواجهه با پیچیدگی‌های قانونی و بوروکراتیک گریزانند. بنابراین، باید فرآیندهای ثبت‌نام، انجام معاملات و انتقال سرمایه برای سرمایه‌گذاران خارجی تسهیل شود.
وضعیت نقدینگی و تأثیر توافق بر آن
نقدینگی یکی از عوامل کلیدی در ارزیابی عملکرد بورس است. درحال‌حاضر، حجم کل نقدینگی در بورس ایران حدود ۹۹۴ هزار میلیارد تومان برآورد می‌شود. تحقق توافق احتمالی و کاهش ریسک‌های اقتصادی می‌تواند موجب ورود حجم بیشتری از نقدینگی به بورس شود. این ورود نقدینگی می‌تواند به رشد بازار، افزایش حجم معاملات و تأمین مالی بیشتر برای شرکت‌ها منجر شود. همچنین، سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی به دلیل کاهش ریسک‌های سیاسی و اقتصادی، تمایل بیشتری به سرمایه‌گذاری در بورس ایران خواهند داشت.
انتظارات سرمایه‌گذاران خارجی از بورس ایران
سرمایه‌گذاران خارجی در هنگام ورود به یک بازار، معمولاً انتظارات مشخصی دارند که باید به‌دقت در نظر گرفته شود:
۱. شفافیت اطلاعاتی: سرمایه‌گذاران خارجی نیاز دارند که اطلاعات مالی دقیق و به‌موقع در دسترس باشد تا بتوانند تصمیمات سرمایه‌گذاری خود را با اعتماد به نفس بیشتر اتخاذ کنند.
۲. نقدشوندگی: یکی از ویژگی‌های اساسی که سرمایه‌گذاران خارجی به آن توجه دارند، نقدشوندگی بالای بازار است. آنها می‌خواهند که بتوانند دارایی‌های خود را به‌راحتی خرید و فروش کنند بدون اینکه تغییرات قابل‌توجهی در قیمت‌ها ایجاد شود.
۳. ثبات قوانین و مقررات: پیش‌بینی‌پذیری در سیاست‌ها و قوانین اقتصادی یکی از اصول اساسی برای جذب سرمایه‌گذاران خارجی است.
۴. سهولت خروج سرمایه: سرمایه‌گذاران خارجی باید اطمینان حاصل کنند که می‌توانند بدون مانع، سرمایه خود را از کشور خارج کنند و سود حاصل از آن را نیز انتقال دهند.
ضرورت به‌روزرسانی زیرساخت‌های بورس ایران
برای آنکه بورس ایران بتواند به یک مقصد جذاب برای سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی تبدیل شود، لازم است که زیرساخت‌های آن به‌ویژه در بخش‌های مختلف بازار سرمایه، به‌روزرسانی و اصلاح شود:
۱. توسعه بازار مشتقه و ابزارهای مالی: توسعه ابزارهای مالی مانند قراردادهای آتی، اختیار معامله، و دیگر محصولات مشتقه می‌تواند به‌طور قابل‌توجهی به جذب سرمایه‌گذاران حرفه‌ای کمک کند.
۲. افزایش زمان و دامنه معاملات: افزایش ساعات کاری بازار و گسترش دامنه نوسان می‌تواند به کشف نرخ بهتری منجر شود و نقدشوندگی بازار را تقویت کند.
۳. توسعه بورس انرژی و کالا: بورس انرژی و کالا با شفاف‌سازی قیمت‌گذاری و تسهیل خرید و فروش کالاهای استراتژیک می‌تواند به جذب سرمایه‌گذاران کمک کند.
۴. معاملات دوطرفه و اهرمی: راه‌اندازی معاملات دوطرفه (فروش استقراضی) و ایجاد امکان استفاده از اهرم‌های مالی می‌تواند به جذابیت بورس ایران برای سرمایه‌گذاران حرفه‌ای کمک کند.
همانطور که گفته شد، بورس ایران، با ظرفیت‌های فراوان خود، در صورت نهایی شدن توافق‌های بین‌المللی، می‌تواند به مقصدی جذاب برای سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی تبدیل شود. با اصلاح ساختارها و به‌روزرسانی زیرساخت‌ها، این بازار قادر خواهد بود تا از فرصت‌های پساتوافق بهره‌برداری کند و به یکی از مراکز مهم جذب سرمایه در منطقه تبدیل شود اما باید به پیش‌شرط‌های این موضوع مهم و حیاتی توجه شود.
بازار سهام و بورس‌کالا؛ مقصد جذب سرمایه‌های خارجی
حسین محمودی‌اصل، کارشناس اقتصادی که از منتقدان وضعیت کنونی بورس است نسبت به آینده بازار سرمایه پس از توافق و ورود سرمایه‌های خارجی به آن کمی با تردید می‌نگرد و می‌گوید: ساختار فعلی اقتصاد ایران توانایی جذب و حفظ سرمایه‌گذار خارجی را ندارد، زیرا محیط کسب‌وکار ما هنوز برای فعالان اقتصادی داخلی نیز چالش‌برانگیز است؛ چه برسد به سرمایه‌گذاران خارجی که توقع شفافیت، ثبات، و امنیت سرمایه دارند. ورود سرمایه‌گذاران خارجی مستلزم اصلاحات عمیق ساختاری است. در بحث خصوصی‌سازی نیز شاهد بوده‌ایم که عمدتاً بخش خصوصی واقعی وارد میدان نشده و عمده واگذاری‌ها به‌صورت رانتی یا شبه‌خصوصی انجام شده‌اند. بنابراین، انتظار جذب سرمایه‌گذار خارجی بدون بازسازی ساختارها، بیشتر شبیه توهم است تا برنامه‌ریزی اقتصادی.
این کارشناس اقتصادی در پاسخ به پرسشی درباره بخش‌هایی از بازار سرمایه که می‌توانند پس از توافق مورد تمرکز قرار گیرند، می‌گوید: در صورت کنترل انتظارات تورمی، بخشی از منابعی که پیش‌تر در بازارهای دلالی فعال بودند می‌توانند وارد بورس شوند. در این میان، بخش‌هایی همچون بازار سرمایه و بورس کالا ظرفیت جذب منابع مولد را دارند، مشروط بر اینکه نظام بهره متعادل شده و منابع سپرده‌ای به‌درستی هدایت شوند. در کوتاه‌مدت، ممکن است شاهد رفتارهای هیجانی در بورس باشیم، اما در میان‌مدت و بلندمدت، بازدهی بازار به زمان‌بندی رفع واقعی تحریم‌ها، بازگشت شرکت‌های خارجی و تسهیل مبادلات ارزی بستگی دارد.
محمودی‌اصل ضمن انتقاد از عملکرد سازمان بورس، خاطرنشان می‌کند: ساختار سازمان بورس نیازمند پویایی و نوسازی اساسی است. تصمیم‌گیری‌های کند، ضعف در واکنش به شرایط جدید، و نداشتن بسته‌های هوشمند برای سناریوهای مختلف، باعث شده این نهاد با وجود داشتن ۶۰ میلیون ذی‌نفع، نتواند نقش مؤثری ایفا کند. در شرایطی که سامانه‌های معاملاتی بورس ایران توانایی پاسخگویی به افزایش تقاضا را ندارند، صحبت از بین‌المللی شدن بورس یا جذب سرمایه‌گذار خارجی صرفاً در حد شعار باقی می‌ماند. این در حالی است که انتظار سرمایه‌گذاران خارجی از بازار، شفافیت بالا، امکان معامله با ارزهای بین‌المللی، بازار دوطرفه و آزادی در ورود و خروج سرمایه است.
این کارشناس اقتصادی تصریح می‌کند: سرمایه‌گذاری خارجی نه‌تنها نیازمند رفع تحریم‌ها، بلکه نیازمند چابک‌سازی ساختار مدیریتی، توسعه ابزارهای مالی مدرن، و تقویت ضمانت‌های حقوقی برای حفظ اصل سرمایه است. بنابراین تحقق آن به فرآیندهای میان‌مدت و بلندمدت وابسته است، نه صرفاً به یک توافق سیاسی.
آمادگی بورس برای پذیرایی از سرمایه‌گذاران خارجی
در مقابل، قادر معصومی خانقاه، مدیر نظارت بر بورس‌های سازمان بورس معتقد است که بسترهای سخت‌افزاری یا نرم‌افزاری بازار سرمایه ایران تا حدودی این آمادگی را دارد و در این زمینه این آمادگی به‌طور متوسط بالاتر از ۶۰ درصد است. در نظر داشته باشیم که سرمایه‌گذار خارجی با خود دانش، تکنولوژی و تغییر می‌آورد و لذا امکان افزایش این سطح به راحتی فراهم است.
معصومی خانقاه با طرح این پرسش که چگونه به عنوان یک خارجی در بورس ایران سرمایه‌گذاری کنیم؟ می‌گوید: اطلاع‌رسانی، آگاهی‌بخشی و ارائه مشاوره مناسب نیازمند برنامه‌ریزی دقیق است تا سرمایه‌گذاران بالقوه خارجی از چگونگی سرمایه‌گذاری در بازار ایران مطلع شوند. از سوی دیگر باید مقررات سرمایه‌گذاری خارجی در بورس ایران مورد بازنگری جدی و عمیق قرار گیرند و این قوانین در چارچوب تسهیل ورود سرمایه و سرمایه‌گذاران خارجی اصلاح شوند.
