رانت بزرگ در توزیع برنج

بازار برنج طی یک‌ سال اخیر نوسانات متعددی را پشت‌سر گذاشته است. بررسی‌ها حاکی از آن است که نرخ برنج ۲۰ درصد افزایش داشته که دلایل مختلفی برای این اتفاق وجود دارد. در این میان، نقش سیاست‌های وارداتی، ساختار توزیع و وجود شرکت‌های انحصاری برای توزیع برنج در بازار پررنگ‌تر است.

در واقع آنچه در بازار درحال رخ دادن است، انعکاسی از مشکلات ساختاری و ناکارآمدی زنجیره توزیع است. از یک‌سو ممنوعیت مقطعی واردات، شرایط را برای نوسان و افزایش نرخ برنج فراهم کرده و از سوی دیگر، ورود شرکت‌های انحصاری به این بازار، بر نرخ برنج، نحوه توزیع آن تأثیر گذاشته است.

حال باید دید که سایر علل افزایش نرخ برنج چیست و چگونه این شرکت‌ها بر زنجیره توزیع برنج تأثیر گذاشته‌اند؟

دلایل افزایش نرخ برنج

درباره عوامل تأثیر‌گذار بر افزایش نرخ برنج حسن نقی‌زاده، رئیس اتحادیه برنج بابل، در گفت‌وگو با تجارت‌نیوز توضیح داد: نرخ برنج ۲۰ درصد افزایش داشته که دلایل مختلفی در این امر نقش دارند که از جمله این دلایل می‌توان به ممنوعیت واردات برنج از ابتدای مرداد‌ماه تا آذرماه، وجود واسطه‌ها در عرضه برنج به بازار، برهم خوردن نظام عرضه و تقاضا اشاره کرد.

وی ادامه داد: عرضه برنج به بازار پیش از این توسط بنکداران انجام می‌شد. اما حالا عرضه برنج به بازار توسط شرکت‌ها انجام می‌شود. این شرکت‌ها برنج را با نرخ پایین از کشاورز خریداری می‌کنند و با نرخ بالا به بازار عرضه می‌کنند.

او افزود: به طور مثال درحال‌حاضر برنج با نرخ ۸۰ هزار تا ۹۰ هزار تومان از کشاورز خریداری می‌شود ولی با نرخ ۱۴۰ هزار تا ۱۵۰ هزار تومان در اختیار مصرف‌کننده قرار می‌گیرد.

تقی‌زاده درباره وضعیت بازار برنج‌های وارداتی اظهار کرد: واردات برنج از ابتدای مردادماه تا ابتدای دی‌ماه ممنوع اعلام شده بود. به دلیل ترخیص نشدن برنج از گمرک، قیمت‌ها بالا رفت. اما حالا بعد از گذشت پنج‌ماه ممنوعیت واردات برنج برداشته شده و قیمت‌ها تا حدی کاهش یافته است.

او افزود: به طور مثال، قبل از ممنوعیت واردات نرخ هر کیلو برنج پاکستانی ۴۰ هزار تومان بود که بعد از ممنوعیت این رقم به ۶۰ هزار تومان رسید. اما حالا بعد از برداشته شدن این ممنوعیت‌ها این نوع برنج ۵۰ هزار تومان به ازای هر کیلو گرم به فروش می‌رسد.

ابتدای فصل برداشت برنج با نرخ پایین‌تری از کشاورزان خریداری می‌شد

رئیس اتحادیه برنج بابل درباره هزینه تمام‌شده برنج برای کشاورزان تصریح کرد: ابتدای برداشت محصول، برنج با نرخ پایین‌تری از کشاورز خریداری می‌شد که به نسبت هزینه تمام‌شده کشاورز، نرخ معقولی نبود. اما حالا قیمت‌ها کمی افزایش داشته و به همین دلیل سود بیشتری برای کشاورزان باقی می‌ماند.

وی ادامه داد: در ابتدای برداشت محصول، برنج هاشمی و طارم با نرخ ۸۰ هزار تومان از کشاورز خریداری می‌شد. اما الان با نرخ ۱۱۰ هزار تومان از کشاورز خریداری می‌شود که نرخ معقول‌تری است. چراکه با افزایش نرخ ماشین‌آلات کشاورزی، نیروی کار، نهاده‌های کشاورزی، ۸۰ هزار تومان نرخ مناسبی نیست.

شرکت‌های انحصاری عامل بر هم خوردن تعادل بازار

این فعال صنفی درباره اقدامات لازم برای کنترل قیمت‌ها در بازار برنج تصریح کرد: باید عرضه و تقاضا بر اساس نیاز جامعه انجام شود. نه اینکه یک‌سری شرکت‌ها برنج را خریداری کنند و آن را دپو می‌کنند. که یا به صورت قطره‌چکانی در بازار توزیع می‌کنند و یا در شرایطی که بازار با مشکل مواجه شد، برنج را در فروشگاه‌های خاص عرضه می‌کنند.

او ادامه داد: وضعیت تجارت نسبت به سال‌های گذشته تغییرات زیادی داشته است. به طور مثال کالایی نظیر برنج توسط بنکداران خریداری می‌شد و با سود معقولی به‌دست مصرف‌کنده می‌رسید. اما حالا شرکت‌ها این کار را انجام می‌دهند و به‌ جای اینکه کنترل قیمت‌ها به واسطه عرضه و تقاضا در بازار انجام شود، توسط این شرکت‌ها انجام می‌شود.

با وجود رانت و مافیا قیمت‌گذاری براساس عرضه و تقاضا محقق نمی‌شود

تقی‌زاده برای کنترل قیمت‌ها در بازار برنج پیشنهاد داد: قیمت‌ها باید با توجه به عرضه و تقاضا تعیین شود و برنج‌ها هم توسط تجار و بنکداران به فروش برسند. اما حالا با وجود این شرکت‌ها و رانت و مافیایی که هست این اتفاق محقق نمی‌شود. همچنین نظارت کافی صورت نمی‌گیرد.

بر اساس این گزارش، باید برای کنترل قیمت‌ها و نظارت بر بازار برنامه‌ریزی شود. بدون کنترل و نظارت کافی، نه‌تنها بازار به تعادل نمی‌رسد، بلکه کشاورزان هم متضرر می‌شوند.