این شما و این نمودار افزایش قیمت بنزین / ۳۰۰ هزار درصد تغییر نرخ

در این مقاله علاوه بر تحلیل تولید و مصرف بنزین کشور به بررسی روند تغییرات نرخ بنزین در ایران و مقایسه آن با سایر کشورها پرداخته شده است.

روند قیمتی بنزین طی سال‌های اخیر

قیمت بنزین در ایران از سال ۵۷ تا سال ۵۹ تغییری نداشت و با نرخ یک تومانی، به فروش می‌رسید. با این حال در سال ۵۹، شاهد افزایش نرخ بنزین بودیم و به یکباره ۳ برابر شد و به ۳ تومان به ازای هر لیتر رسید. از سال ۱۳۸۰ به بعد ناگهان نرخ بنزین افزایش معناداری پیدا کرد. در واقع، بزرگ‌ترین شوک قیمتی طی سال‌های ۸۴ تا ۹۲ رخ داد. نرخ بنزین از لیتری ۸۰ تومان در سال ۸۴ به ۷۰۰ تومان در سال ۹۲ رسید و نزدیک به ۶۰۰ درصد رشد داشت.

به بیانی دیگر، نرخ بنزین از سال ۵۷ تاکنون، ۳۰۰ هزار درصد تغییر داشته و از یک تومان به ۳ هزار تومان رسیده است. هر چند در برخی سال‌ها نرخ بنزین به صورت تدریجی و در برخی سال‌ها نیز به صورت ناگهانی افزایش داشت. اما داده‌های شرکت ملی پالایش و پخش نشان می‌دهد که اوج تغییرات نرخ بنزین مربوط به ۲۸ آذر ۱۳۸۹ است. این تغییر با اجرای هدفمندسازی یارانه‌ها در ایران کلید خورد. هر لیتر بنزین سهمیه‌ای به ۴۰۰ تومان و نرخ بنزین آزاد به ۷۰۰ تومان افزایش یافت.

بررسی روند مصرف بنزین در ایران

پس از بررسی تاریخچه نرخ بنزین در ایران به تولید و مصرف این کامودیتی در کشور پرداخته شده است. در روزهای عادی به‌طور میانگین ۱۱۴ میلیون لیتر بنزین در کشور مصرف می‌شود. این رقم با آغاز مسافرت‌های نوروزی در روزهای ۲۷ و ۲۸ اسفندماه ۱۴۰۲ به ۱۴۲ میلیون لیتر رسید. در روز ۲۹ اسفندماه ۱۴۰۲ نیز به ۱۵۲ میلیون لیتر افزایش یافته که رکوردی بی‌سابقه است.

همچنین در تعطیلات ایام نوروز ۱۴۰۳ (یکم تا سیزدهم فروردین) به طور میانگین روزانه ۱۲۰.۸ میلیون لیتر بنزین در کشور توزیع شده است. این حجم در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته (یکم تا سیزدهم فروردین ۱۴۰۲) با ۱۱۳.۹ میلیون لیتر، حدود ۶.۹ میلیون لیتر بیشتر شده یا معادل ۶ درصد افزایش یافته است.

بررسی تولید بنزین در ایران

آمار دقیقی از میزان تولید بنزین ایران در دست نیست. پیش از این اعلام می‌شد که میزان تولید بنزین در یک سال گذشته رشد کرده است. اما همچنان حجم تولید بنزین کشور پاسخگوی نیاز داخلی نیست و میزان مصرف بیش از تولید است. با این حال، بیشترین رقمی که برای تولید بنزین عنوان شده حدود ۱۱۴ میلیون لیتر در روز است که در مقایسه با سال ۱۴۰۰، حدود ۲۲ درصد افزایش داشته است. بر این اساس می‌توان گفت مصرف روزانه ۱۲۰ میلیون لیتر بنزین به این معنا است که در دی ماه روزانه حداقل ۶ میلیون لیتر میزان مصرف بیشتر از تولید بود. از ابتدای سال هم حداقل روزانه حدود ۶ میلیون لیتر کمبود بنزین در کشور وجود داشته است.

البته در برنامه هفتم توسعه، صنعت پالایش تا پایان سال ۱۴۰۶ دستیابی به تولید روزانه حدود ۱۳۰ میلیون لیتر بنزین و نفت گاز هدف‌گذاری شده است. ۷۵ درصد از این مقدار، مربوط به فرآورده‌های با کیفیت یورو ۴ و بالاتر از آن خواهد بود.

کمبود بنزین در کشور چگونه جبران می‌شود؟

 ذخایر بنزین: نخستین منبع برای جبران کسری بنزین استفاده از ذخایر این سوخت است، با این حال معلوم نیست حجم این ذخایر چقدر است و به چه میزان پاسخگوی کمبود بنزین در کشور است.

 واردات بنزین: با وجود اینکه آمارها حاکی از کمبود بنزین در کشور است، از اواخر سال ۹۷ واردات بنزین متوقف شد. مسئولان در وزارت نفت بارها اعلام کرده‌اند که هنوز ایران واردکننده بنزین نشده است.

 بنزین پتروشیمی‌ها: سومین منبع، تامین بنزین از منابع غیرمتعارف است. برای مثال استفاده از ریفورمیت تولیدی پتروشیمی‌ها و ترکیب آن با بنزین تولیدی در پالایشگاه‌ها در این دسته قرار می‌گیرند. دولت دهم در فاصله سال‌های ۸۸ تا ۹۳ از این منبع برای تامین نیاز داخلی بنزین استفاده کرد که آلودگی آن جنجال آفرین شد. در واقع، ریفورمیت یکی از محصولات تولیدی پتروشیمی‌ها با ترکیبی شبیه به بنزین و آلودگی بیشتر است که به عنوان مواد اولیه صنایع پایین دستی پتروشیمی‌ها استفاده می‌شود.

اختلاف نرخ بنزین سهمیه‌ای با بازار آزاد در ایران

سهمیه بنزین ۱،۵۰۰ تومانی در کارت‌های سوخت (۶۰ لیتر در هر ماه) ثابت است. اما سهمیه بنزین آزاد (۳،۰۰۰ تومانی) از ۱۵۰ لیتر به ۱۰۰ لیتر کاهش یافته است که باتوجه به نرخ بسیار پایین بنزین نسبت به کشورهای همسایه، قاچاق بنزین در مرزها کاهش یابد.‌

همانطور که در نمودار پایین نشان داده شده است، از سال ۹۸ تاکنون نرخ هر لیتر بنزین آزاد ۳،۰۰۰ تومان است. اما برای هر لیتر بنزین سهمیه‌ای هر فرد ۱،۵۰۰ تومان پرداخت می‌کند. ضمن اینکه این تفاوت نرخ جدای از یارانه پنهانی است که به هر لیتر بنزین اختصاص می‌یابد.