اقتصاد ایران در گرداب تورم
تورم یا Inflation به معنای افزایش سطح عمومی قیمت کالاها و خدمات در یک دوره زمانی معین بوده و معادل کاهش قدرت خرید است. منظور از قیمت همان نرخی است که با استفاده از آن، پول با کالا یا خدمات مبادله می‌شود. سرانه برای درک بهتر نرخ تورم در ایران، به تشریح نوسان این شاخص مهم اقتصادی در ۴۵ سال گذشته پرداخته است.
نرخ تورم از سال ۵۷ تا امروز
اگر تورم ۱.۵ درصدی اعلام شده از سوی مرکز آمار ایران برای سال ۱۳۵۷ به دلیل شرایط خاص کشور در دوران انقلاب نادیده گرفته شود، نرخ تورم در دو سال اول پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران به ترتیب ۱۱.۷ درصد و ۲۴.۲ درصد برای سال‌های ۱۳۵۸ و ۱۳۵۹ بوده است.
در این بررسی، نرخ تورم سالانه در هر یک از دولت‌های ۸ ساله میرحسین موسوی، هاشمی‌رفسنجانی، محمد خاتمی، محمود احمدی‌نژاد و حسن روحانی و ابراهیم رئیسی بدون توجه به شرایط خاص سیاسی و اجتماعی هر دوران و صرفاً از نظر کمی با هم مقایسه می‌شوند. البته بعضا به برخی از دلایل در خصوص تغییر اعداد تورم اشاره‌ای خواهد شد. کلیه ارقام استفاده شده در این گزارش، برگرفته از مرکز آمار ایران و برای نقاط شهری است.
۱. دوره میرحسین موسوی ۱۳۶۷-۱۳۶۰
۱۳۶۰ ۱۳۶۱ ۱۳۶۲ ۱۳۶۳ ۱۳۶۴ ۱۳۶۵ ۱۳۶۶ ۱۳۶۷
۲۳.۲ ۱۲.۹ ۱۹.۴ ۲۷ ۲۱ ۱۴.۶ ۳۰.۹ ۲۹.۲
جدول ۱: روند تغییرات نرخ تورم در سال‌های ۱۳۶۷-۱۳۶۰
ماخذ؛ مرکز آمار ایران
در این دوره هرچند اقتصاد ایران نرخ‌های ۳۰.۹ و ۲۹.۲ درصد را به ترتیب در سال‌های ۱۳۶۶ و ۱۳۶۷ تجربه کرده است که می‌تواند گویای وضعیت اقتصادی کشور در سال‌های پایانی جنگ تحمیلی -به ویژه ناشی از کاهش درآمد‌های ارزی باشد، ولی در این دوره، اقتصاد ایران در سال ۱۳۶۴ شاهد کمترین نرخ تورم، معادل ۲.۱ درصد بوده است که پس از پیروزی انقلاب اسلامی تاکنون بی‌سابقه محسوب می‌شود. از ویژگی‌های اقتصاد ایران در این دوره، تثبیت نرخ ارز رسمی (۷ تومان) و تهیه و توزیع اقلام اساسی و ضروری مردم با نرخ ارز دولتی بوده است.
ویژگی مهم این دوره:
- کمترین نرخ تورم در سال ۱۳۶۴ و معادل ۲.۱ درصد و بازگشت نرخ تورم در دو سال آخر دوره به حدود ۳۰ درصد.
- نرخ برابری دلار در این دوره حدود ۷ تومان از سوی دولت ثابت اعلام شده بود.
۲. دوره هاشمی رفسنجانی (۱۳۷۵-۱۳۶۸)
۱۳۶۸ ۱۳۶۹ ۱۳۷۰ ۱۳۷۱ ۱۳۷۲ ۱۳۷۳ ۱۳۷۴ ۱۳۷۵
۱۶.۲ ۱۰.۲ ۲۰.۲ ۲۴.۵ ۲۲.۵ ۳۴.۹ ۴۹.۳ ۲۳.۹
جدول ۲: روند تغییرات نرخ تورم در دوره ۱۳۷۵-۱۳۶۸
ماخذ؛ مرکز آمار ایران
از ویژگی‌های این دوره، افزایش نسبی نرخ تورم ناشی از آزادسازی ترجیحی نرخ ارز، از ۷ تومان به ۱۷۵ تومان است؛ به‌طوری‌که نرخ تورم در سال ۱۳۷۴ به ۴۹.۳ درصد رسید که در سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی تاکنون بی‌سابقه است. علت اصلی این جهش نرخ تورم، تشکیل حساب تعهدات ارزی دولت در بانک مرکزی ناشی از مابه‌التفاوت رقم ریالی ارز ۷ تومان به ارز ۱۷۵ تومانی در زمان تسویه بوده که منجر به افزایش پایه پولی و نرخ تورم شده بود. هرچند این افزایش نرخ تورم در سال‌های بعد تعدیل شد.
مهم‌ترین ویژگی این دوره:
- بیشترین نرخ تورم در سال ۱۳۷۴ معادل ۴۹.۳ درصد و بازگشت آن به ۲۳.۹ درصد در سال پایانی.
- آزادسازی تدریجی نرخ برابری دلار از ۷ تومان به ۱۷۵ تومان.
۳. دوره خاتمی (۱۳۷۶-۱۳۸۳)
۱۳۷۶ ۱۳۷۷ ۱۳۷۸ ۱۳۷۹ ۱۳۸۰ ۱۳۸۱ ۱۳۸۲ ۱۳۸۳
۱۶.۵ ۱۸.۵ ۲۰.۲ ۱۲.۳ ۱۱.۵ ۱۳.۲ ۱۳.۹ ۱۴.۶
جدول ۳: روند تغییرات نرخ تورم در دوره ۱۳۸۳-۱۳۷۶
ماخذ؛ مرکز آمار ایران
در این دوره با وجود افزایش نسبی نرخ تورم، در سال‌های نخست تقریبا نرخ تورم از نوسان کمتری برخوردار بوده است. دلیل آن نیز می‌تواند ثبات نسبی نرخ ارز پس از آزادسازی آن باشد. در این دوره، برای عدم تکرار تجربه ایجاد حساب تعهدات ارزی که در دوره هاشمی‌رفسنجانی منجر به افزایش پایه پولی و نهایتا تورم شده بود از ذخایر ارزی استفاده شده است.
مهم‌ترین ویژگی این دوره:
- ثبات نسبی نرخ تورم زیر ۲۰ درصد.
- آزادسازی تدریجی نرخ دلار همراه با استفاده از ذخایر ارزی.
۴. دوره محمود احمدی نژاد(۱۳۹۱-۱۳۸۴)
۱۳۸۴ ۱۳۸۵ ۱۳۸۶ ۱۳۸۷ ۱۳۸۸ ۱۳۸۹ ۱۳۹۰ ۱۳۹۱
۱۲.۱ ۱۳.۷ ۱۷.۲ ۲۵.۵ ۹.۵ ۱۳.۹ ۲۶.۴ ۲۸.۶
جدول ۴: روند تغییرات نرخ تورم در دوره ۱۳۹۱-۱۳۸۴
ماخذ؛ مرکز آمار ایران
در این دوره پس از افزایش نرخ تورم از ۱۲.۱ درصد به ۲۵.۵ درصد طی سه سال، نرخ تورم با کاهش چشمگیری به عدد ۹.۵ درصد تقلیل یافت و پس از سال‌ها یک‌رقمی شد؛ ولی دوباره و با وضع تحریم‌های جدید و افزایش نسبی نرخ ارز، نرخ تورم روند صعودی گرفته و طی سه سال به ۲۸.۶ درصد رسید.
مهم‌ترین ویژگی این دوره:
در چهار سال اول، نرخ تورم بیش از دو برابر شد، اما در سال ۱۳۸۸ نرخ تورم یک رقمی و به ۹.۵ درصد کاهش یافت و مجدد در سه سال پایانی ۲ برابر شد.
۵. دوره حسن روحانی (۱۳۹۹-۱۳۹۲)
۱۳۹۲ ۱۳۹۳ ۱۳۹۴ ۱۳۹۵ ۱۳۹۶ ۱۳۹۷ ۱۳۹۸ ۱۳۹۹
۳۲.۱ ۱۴.۸ ۱۱.۳ ۶.۸ ۸.۱ ۲۶.۶ ۳۴.۴ ۲۶.۲
جدول ۵: روند تغییرات نرخ تورم در دوره ۱۳۹۹-۱۳۹۲
ماخذ؛ مرکز آمار ایران
از ویژگی‌های این دوره، روند کاهشی نرخ تورم در چهار سال اول به صورت مستمر و تک‌رقمی‌ماندن نرخ تورم در دو سال ۹۵ و ۹۶ به طور پیاپی است. روند کاهشی مستمر نرخ ارز از ۳۲.۱ درصد به ۸.۱ درصد طی ۵ سال اول این دوره را می‌توان ناشی از ثبات نسبی نرخ ارز طی سال‌های مذکور دانست. پس از وضع تحریم‌های جدید و محاصره اقتصادی ایران و با جهش حدود شش برابری نرخ ارز، تورم نیز روند صعودی داشته است؛ به طوری که در سال‌های ۹۷، ۹۸ و ۹۹ به ترتیب به ۲۶.۶، ۳۴.۴ و ۳۶.۲ درصد رسید.
مهم‌ترین ویژگی این دوره:
- روند کاهشی و بی‌سابقه نرخ تورم از ۳۲.۱ درصد به ۸.۱ درصد، طی ۵ سال و تک‌رقمی‌ماندن نرخ تورم در دو سال متوالی ۱۳۹۶ و ۱۳۹۵.
- افزایش مجدد نرخ تورم در سه سال پایانی و رسیدن آن به عدد ۳۶.۲ درصد در سال پایانی.
- ثبات نسبی نرخ برابری دلار با ریال در ۵ سال اول و افزایش حدود شش برابری آن ناشی از تحریم و محاصره اقتصادی.
۶. دوره ابراهیم رئیسی (۱۴۰۰ -… )
براساس گزارش مرکز آمار، نرخ تورم سال ۱۴۰۰ با افزایش تدریجی نرخ ارز به ۴۰.۲ درصد در نقاط شهری افزایش یافت. همچنین با ثبت تورم متوسط ۴۶.۵ درصدی سال۱۴۰۱، این چهارمین سال پیاپی و متوالی است که نرخ تورم سالانه در ایران بالای ۴۰ درصد گزارش شده است.
نرخ تورم سال ۱۴۰۲ نیز در مسیر افزایشی قرار دارد و بر اساس آمار بانک مرکزی، نرخ تورم بهمن ۳۵.۸ درصد اعلام شده است.